Vekster fra gamle hager i Risør  sept.-2000

Risør by: Hage ved Kjenna, "Strømstad"

Risør by: Trekta 11, hagen til Hanny og Peder Andreas Rasmussen

Risør kirke (1647)

Risør kunstpark (tidl. Risør gymnas og realskole fra 50-tallet), "Parken" 

Risør by: Carstensens gt

Risør by: Torget 1

Risør by: krysset Enghavgt/Nygt

Risør by: Enghavgt. 15

Risør by: Branntårnet

Risør kirkegård

Risør kirkegård

V for Risør by

Kristen Hellerdal  (Kvernvika?):

Århus"-rose
Samme søster har også en kjempestor buskrose, 4-5 m høy, masse rotskudd, sterktvoksende - årsskudd på 1 meter. 2-3 bladpar, lys farge på bladene. Lite torner. Blomstene middels kraftig rosa farge, halvfylte. Dufter (men ikke så sterkt som enkelte av de ovenfor beskrevne). Meget riktblomstrende - den er et syn midt i juni/slutten av juni. Meget herdig. Vi kaller den "Århus"-rose, etter der den kom fra (Århus er en gård i Fyresdal). Er ikke gammel på Søndeled - bare ca 20-25 år. Har ant ikke samme historiske interesse som de overforstående (men det er ei fin buskrose!).
 
 

Sildnes:

 "Gjernes-rose". Funnet på en fraflyttet gård på Gjernes (Risør kommune). Tror det er mer enn hundre år siden husene på denne gården ble flyttet. Rosa står i en murt hage, men få forbipasserende oppdager at det har vært en boplass. Skrinn jord, tåler mye tørke. Hvite, halv-tettfylte blomster midt i juli/slutten av juli. Husker ikke bladverket ( tror det er nokså "ordinært"). Buskhøyde, 50 - 80 cm (?).
>
Rose nr. 2 var mer spinkel, uten hår på bladene, letter å grave opp (00.1063). Her var også mistenkelig mye jordbær, men sannsynligvis bare markjordbær. Busk med gråselje (Salix cinerea innsml.) - spontan.
 

Nistesvågs gravplass 

Bergfrue, Saxifraga cotyledon, ved Hasåsen, Søndeled

Tre låglandslokaliteter av bergbrur, Saxifraga cotyledon, i Aust-Agder og Telemark

Då andre bindet av floraatlaset for Noreg, Alpine
plants ved Olav Gjærevoll, kom i 1990, synte det
seg at ein låglandslokalitet av bergebrur Saxifraga
cotyledon frå Kragerø ikkje var komen
med, medan han underleg nok er komen med
hos Hultén (1971). Lokaliteten er registrert på
kartotekkorta i floraatlaset, men han er altså ikkje
komen med på kartet. Dette skuldas truleg ein
teknisk/menneskeleg glipp då kartet vart teikna.
Lokaliteten har vore kjend frå gamalt av, og han er
nemd allereie hos Blytt (1876, band. 3, s. 900- 901).
Under "Utbredelse" kan ein lesa følgjande:
" -  i Christiansands Stifts nordligste Dele
sjeldnere, sydover til Byglandsfjorden (Lindblom),
Silgjord (Wille), ja endog paa Valberg ved Kragerø
(Lindeberg og Homann),..»

 Dyring (1911) har lokaliteten med i sin Flora
grenmarensis (s. 194), og han nemner Lindeberg,
 Homan og Ellingsen som finnarar. Mest truleg har
 han Blytt som kjelde for Lindeberg og Homan
 (Dyring skriv namnet Homann med berre ein n,
 medan det rette skal vera Homann.)
 Funnet er òg teke med i bygdesoga for Sannidal
og Skåtøy (1953, bind III, s. 133-134):

 "I Skåtøy, Sannidal, Bamble, Eidanger og
 Brunlanes finnes noen planter (ialt 22) som vokser
 på høyfjellet i Norge, men som ikke finnes mellom
 dette og Skagerakkysten. Ei heller finnes de
 lengere syd på kysten eller nordover langs Oslo-
 fjorden. De danner et helt isolert plantesamfunn
(...)
 6) På Valberg vokser Bergfruen  Det er det
 eneste sted her på Østlandet hvor den vokser ved
 havet. Det har aldri i de 90 år som er gått siden
 doktor Homann fant den hendt at Bergfruen har
 spredt seg. Men i 1942 med den usedvanlig kalde
vinter etterfulgt av en sen regnfull vår slo noen
 nye eksemplarer seg ned i flere fjellsprekker i
 nærheten. De blomstret også de 2 følgende somre
 men etter den milde vinteren 1944-1945 forsvant
 alle de nye plantene »

Bygdeboka for Sannidal og Skåtøy kom ut
 i 1953. Etter kva forfattaren kan fortelje, skal
 bergebrur ha vorte funnen rundt 90 år tidlegare,
 altså kring 1860, av ein doktor Homann 1 Kragerø
 har det vore to distriktslækjarar med namnet
 Homann: Christian Horrebow Homann d.e.,
 1782-1860, og sonen Christian Horrebow Homann
 dy , 1826- 1880. Sidan bergebruri vart funnen om
 lag 1860, er det mest truleg at det var Hormann
 dy. som var finnaren. Han var dessutan kjend
 som ein framifrå vetskapsmann på mange felt
 (Steffens 1916, s 253-255) Då både Lindeberg
 og Homann er nemnde som finnarar hos Blytt, er
 det truleg at dei var saman om dette funnet. Carl
 Johan Lindeberg verka som lektor i Göteborg og
 vitja Noreg ved fleire høve for å botanisere. Han
 har òg vore i Kragerø, og i Flora grenmarensis
 (1911) er det teke med mange funn gjorde av
 Lindeberg.

 Ved botanisk museum i Oslo ligg det fem
 belegg av bergebrur som er samla inn i Kragerø.
 Fire av dei er samla av Johan Tidemand Ruud. Tre
 av desse er frå 1911 og eit frå 1913. 1 1931 samla
 Jan H  Reimers bergebrur på same lokaliteten
 Noko innsamla materiale frå Homann er derimot
 ikkje kjend. Eg har òg freista å finne ut noko om
 eventuelt materiale av bergebrur frå Valberg samla
 av Lindeberg, men heller ikkje her har det lukkast
 å finne noko, korkje i Göteborg eller i Stockholm
 Mesteparten av materialet frå Lindebergs samlinger
 vart ordna inn i samlingane i Göteborg. Erik
 Ljungstrand ved Göteborgs museum har leita
 i herbariet der , utan å finne noko belegg av
 bergebrur frå Valberg Frå Stockholm har det
 ikkje kome noko signal om at det kan liggja noko
 i herbariet der. 

 I Kragerø veks bergebruri i den bratte skrenten
 på austsida av Valberg, heilt ned i havmålet frå
 tre til om lag 50 m o.h. På lokaliteten finst to klårt
 skilde bestandar om lag 80 meter frå kvarandre.
 Då Often og Berg vitja staden i 1993, talde dei
 opp rundt 350-375 rosettar (Often & Berg m.fl.,
 Stabbetorp red. 1998) Dei har elles skildra tilhøva
 på veksestaden grundig i rapporten Dei slår fast
 at populasjonen på Valberg er den førekomsten
 av bergebrur på Austlandet med klårast relikt preg
 og den eineste i havnivå.

Bergebrur også funnen i Søndeled,
 Risør kommune

 No har dei ikkje heilt rett i denne påstanden, for i
 1994 blei eit anna funn av denne staslege fjellplanta
 kjend for dei som har arbeidd med « Floraatlas for
 Telemark». l samband med dette floraatlasarbeidet
 har ein i Telemark Botaniske Forening òg registrera
 plantelokalitetar i nabofylka der desse lokalitetane
 ligg så nær opp mot grensa til Telemark at dei har
 interesse for oss. Då så Tove Lund frå Oslo på NBFs
 hovudekskursjon til Kragerø i 1994 fortalde om eit
 funn av bergebrur ved Søndeled i Risør kommune,
vekte dette stor interesse hos bla forfattaren.

 Denne lokaliteten hadde også interesse for TBF sitt
 floraatlasprosjekt. Somme av dei ivrigaste sette seg
 difor i bilen og fòr frå Kragerø ned til Søndeled og
fann bergebruri på den staden som Tove Lund hadde
fortald om, ei kjempeblokk på nordsida av Hasåsen,
 ikkje langt frå Søndeled kyrkje. Høgda over havnivå
 er om lag 50 meter Det blei funnen eit titalls individ
 med blomar, men også ein del siderosettar var å sjå
Tove Lund fortalde at denne veksestaden i Søndeled
 lenge hadde vore kjend for ho og mannen hennar
 Kjell, men han er altså ikkje kjend frå samlingane på
 botanisk museum på Tøyen. Lokaliteten er så langt
 eg veit, heller ikkje nemnd i litteraturen tidlegare.
 Førekomsten i Søndeled har på same måte som
 Kragerølokaliteten eit klårt relikt preg. Populasjonen
veks heilt isolert oppe på den store steinblokka, men
det er ikkje gjort undersøkingar i nærleiken med
tanke på andre populasjonar.
 

 I Søndeled vaks òg rosenrot Rhodiola rosea
og blårapp Poa glauca saman med bergebrur og
desse to artane er sjeldsynte langs denne delen
av kysten. Til dømes har ikkje Hultén (1971) teke
med rosenrot så langt opp på Agderkysten. Eldre
utgåver av Lid skriv at arten «vantar austom ei linje
frå Søndeled over Norefjell og Tynset til Røros.>>
Dette skulle tyde på at rosenrot er funnen noko
lenger nord langs Skagerakkysten enn kva Hultén
oppgjev, men at Søndeled er nemd hos Lid i denne
samanhangen, tyder ikkje på at denne lokaliteten
har vore kjend. Då hadde truleg òg bergebruri vore
kjend. Blårapp har ei rekkje låglandslokalitetar
på Austlandet sjøl om det er langt mellom dei,
og Hultén (1971) har med ein prikk i området
kring Søndeled og i Bamble kommune.
 

Då Telemark Botaniske Forening tok opp arbeidet
med « Flora-atlas for Telemark» , kom det i 1988
inn ei melding om at bergebrur også var funnen i
Bamble kommune, heilt på grensa mot Drangedal.
Her veks planta i ein bratt bergskrent ned mot
Rørholtfjorden som er ein arm av Tokevatn. Vekse-
staden ligg like vest for Storøy, rundt 60-65 m o.h.
Finnaren, Astrid Lunde frå Sannes i Drangedal,
fortel at bergebrur vaks i ein loddrett bergvegg
omlag 2 meter over vassflata, og at det var ein
liten bestand. l 1988 var det få eksemplar, men
dei blømde særleg fint. Sida den gongen har ho
ikkje vitja staden for å sjå etter planta. (A. Lunde
pers. medd)
 

Alle desse
tre lokalitetane ligg noko skild frå tidlegare kjende
veksestader og dannar ei klår grense mot søraust
Often og Berg skriv at den næraste lokaliteten
i Drangedal ligg om lag 60 km unna lokaliteten
i Kragerø. No er det altså ikkje rett. Mellom
lokaliteten i Kragerø og Bamble er det om lag 1 5 km
i luftline, medan det er 25 km mellom Kragerø og
lokaliteten i Søndeled. Mellom Bamblelokaliteten
og Søndeled er det om lag 30 km i luftline No ville
det ikkje vera underleg om bergebrur blei funnen
andre stader mellom desse tre låglandslokalitetane
og det «gamle» utbreiingsområdet mot nordvest
Underleg er det derimot at ikkje den frå gamalt
kjende lokaliteten i Kragerø kom med i floraatlaset
til Gjærevoll i siste utgåva av Lid sin flora har
Reidar Elven i alle høve fått med lokaliteten i
Kragerø. Korkje på lokaliteten i Bamble eller i
Søndeled er det samla materiale til museene,
og difor er heller ikkje desse komne med i siste
utgåva av Lid.

Her fylgjer ei liste over av dei tre «nygamle»
lokalitetane fra låglandet i Telemark og Aust-Agder:
 

Telemark:

Aust-Agder: